türkiye'deki vergiler ne demek?

Vergilendirme Türkiye ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Türkiye'nin GSYİH'ye oranı %41,65'tir (2021).¹² Vergiler genelde hükûmet tarafından alınır, ancak bazı özel vergiler belediyeler aracılığıyla alınmaktadır.

Vergi Usul Kanunu

Türkiye'de vergilendirme sistemi Vergi Usul Kanunu ile düzenlenmektedir. Bu kanun, tahakkuk esasları ile birlikte hakları, yükleri, görevlerin ifasını düzenler.³

Vergiler

Türk vergi mevzuatı üç ana kategoriye ayrılabilir:

Gelir vergileri

Türk vergi mevzuatında şahsi gelir vergisi ve kurumlar vergisi olmak üzere iki tür gelir vergisi bulunmaktadır. Şahsi gelir vergisi ve kurumlar için birçok kural ve hüküm, özellikle gelir unsurları ve net kazancın belirlenmesi açısından aynıdır. Ancak şahsi gelir vergisi ve kurumlar vergisi farklı kanunlarla düzenlenmektedir.⁴

Şahsi gelir vergisi

Şahsi gelir vergisinin konusu gerçek kişileri kapsamaktadır. Gelirin anlamı, bir kişinin bir yıl içinde elde ettiği net gelir miktarıdır. Gelir Vergisi Kanununa göre gelirler şu şekilde sıralanabilir:⁵⁶

Gayrimenkul sermaye iratları (kira gelirleri)
Maaşlar ve ücretler
Menkul sermaye iratları (sermaye yatırımlarından elde edilen gelirler)
Serbest meslek kazançları
Ticari kazançlar
Sair kazanç ve iratlar
Zirai kazançlar

Şahsi gelir vergisinin oranları %15 ila %40 arasında değişiklik gösterebilmektedir.⁷

Vergiler için kilit nokta ikamet kriteridir. Türkiye'de ikamet edenler dünya çapındaki gelirleri üzerinden vergilere tabidir ve "tam mükellef" olarak kabul edilirler.⁸ Mükellef olmayanlar yalnızca Türkiye'de elde ettikleri gelirler üzerinden vergilere tabidir ve "dar mükellef" olarak kabul edilirler. Mükellefler, yasal olarak daimi ikametgâhı olan ve bir yıl içinde altı aydan fazla Türkiye'de ikamet eden kişilerdir.⁹

Kurumlar vergisi

Gelir Vergisi Kanununda sayılan gelir unsurlarının kurumlar tarafından elde edilmesi durumunda, bu kurumların tüzel kişilerine vergilendirme yapılır.

Kurumlar vergisi mükellefleri şu şekilde tanımlanmıştır:¹⁰

İş ortaklıkları
Kamu iktisadi müesseseleri
Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler
Kooperatifler
Sermaye şirketleri

Şirketlerin yasal merkezleri veya etkin yönetimleri Türkiye'de bulunuyorsa, dünya çapındaki ticaretten elde edilen vergilere tabidir. Bunlara yerleşik şirketler de denir. Kurumlar vergisi oranı 2021 yılı için %25, 2022 yılı için ise %23'tür.¹¹

Harcama vergileri

Katma değer vergisi (KDV)

Katma değer vergisi (KDV), Türkiye'de ilk kez 3065 sayılı yasa ile çıkmıştır. 2 Kasım 1984 tarihli T.C. Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.¹²

Katma değer vergisi (KDV) genel olarak, oranı %1, %8 ila %18 arasında değişmektedir.¹³ Sınai, ticari, tarımsal, bağımsız mesleki mal ve hizmetler gibi KDV'ye tabi çok geniş bir konu yelpazesi bulunmaktadır.¹⁴

Katma değer vergisi ödemek zorunda olan mükellefler şöyle tanımlanır:¹⁵

Mal ve hizmet sağlayanlar,
Mal veya hizmet ithal edenler,
Ürünün Türkiye üzerinden transit geçişi halinde gümrük işlemlerini tamamlaması gerekenler,
Posta Hizmetleri Genel Müdürlükleri ile radyo ve televizyon kuruluşları,
Her türlü şans oyunu organizatörleri,
Profesyonel sanatçılar ve profesyonel sporcuların katılımıyla gösteriler, konserler ve spor etkinlikleri organizatörleri,
Mal ve hakları kiraya verenler,
İsteğe bağlı vergi yükümlülüğü için başvuranlar
Özel tüketim vergisinden (ÖTV) de KDV alınır (verginin vergilendirilmesi)

Özel tüketim vergisi (ÖTV)

Özel tüketim vergisine (ÖTV) tabi mallar aşağıdaki listede yer almaktadır. Bu ürünler için Özel tüketim vergisi sadece bir kez alınır. Genellikle 4 ürün grubu farklı oranlarda ÖTV'ye tabidir:¹⁶

Petrol ürünleri, doğalgaz, makine yağları ve çözücüleri vb.
Otomobiller ve diğer taşıtlar, motosikletler, uçaklar ve yatlar
Tütün ve tütün ürünleri, alkollü içecekler
Lüks tüketim ürünleri
- Ev aletleri (çamaşır makinesi, bulaşık makinesi vb.), cep telefonları ve oyun konsolları¹⁷ lüks ürünler olarak kabul edilir.

Bankacılık ve sigorta muameleleri vergisi (BMSV)

Bankalar ve sigorta şirketleri tarafından gerçekleştirilen işlem ve hizmetler bu vergiye tabidir. Bu vergi Katma değer vergisinden (KDV) muaf olsa da,¹⁸ bankalar, bankacılar ve sigorta şirketleri tarafından işlemin niteliğine bakılmaksızın BSMV'ye tabidir. Faiz, komisyon ve gider olarak topladıkları paralar üzerinden vergi alınır. Vergi oranı genellikle %5'tir. Ancak bankalar arası mevduat işlemleri gibi işlemlerde uygulanan faiz için bu oran %1'dir.¹⁹

Damga vergisi

Sözleşmeler, akreditif, teminat mektubu, mali tablolar, bordrolar gibi damga vergisine tabi birçok belge bulunmaktadır. Damga vergisi, belge değerinin yüzdesi olarak %0,189 ile %0,948 arasında ve bazı belgeler için sabit bir fiyattan (önceden belirlenmiş bir fiyat) tahsil edilir.

Varlık vergileri

Varlık vergileri; Emlak vergisi, Motorlu taşıt vergisi (MTV) ve Veraset ve intikal vergisi olmak üzere üçe ayrılmaktadır.²⁰

Emlak vergisi

Türkiye'de sahip olunan bina, daire ve arsalar %0,1 ila %0,6 arasında değişiklik gösteren emlak vergisine tabidir. Ayrıca bu verginin %10’u oranında da Taşınmaz Kültür Varlıklarının Korunmasına Ait Katkı Payı ödenmektedir.²¹

Motorlu taşıt vergisi (MTV)

Motorlu taşıt vergisi, her yılın başında araçların yaşı ve motor hacmine göre yeniden belirlenmektedir. Motorlu taşıt vergisine tabi araçlar aşağıdaki gibidir:²²